Aspekty prawne użycia niebezpiecznych narzędzi
Istnieje sporo akcesoriów obronnych, dzięki którym możemy zwiększyć własne bezpieczeństwo. Funkcję tę spełnia także wiele przedmiotów codziennego użytku. W tym momencie może pojawić się jednak pytanie, czy użycie tego typu akcesoriów, w tym niebezpiecznych narzędzi, nie pociągnie za sobą niepożądanych skutków prawnych? Czy w obronie koniecznej można użyć pałki teleskopowej, pałki typu tonfa lub noża?
Są to często pojawiające się pytania, nic więc dziwnego, że narosło wokół nich wiele mitów, które w znaczny sposób zakorzeniły się w świadomości współczesnego społeczeństwa. Nierzadko można usłyszeć, że jeśli ktoś zaatakuje nas gołymi rękami, my możemy użyć wyłącznie rąk. Równie często można usłyszeć, że noszenie przy sobie niebezpiecznych narzędzi nie jest zakazane, jednakże ich użycie, także w formie obrony, jest automatycznie traktowane jak przestępstwo.
Z punktu widzenia polskiego prawa powyższe stwierdzenia są nieprawdziwe!
Podstawą oceny współmierności obrony do zagrożenia jest przede wszystkim szczegółowa analiza konkretnego zdarzenia. Ważne jest jednak to, aby działania te były podejmowane wyłącznie w granicach obrony koniecznej, czyli umożliwiały zabezpieczenie i odparcie zamachu napastnika. W określonych sytuacjach zasadne jest także użycie narzędzi niebezpiecznych.
Powyższe stanowisko potwierdza wiele wyroków Sądu Najwyższego, które uzasadniają, że użycie narzędzi niebezpiecznych, np. noża jako rozwiązania służącego do obrony koniecznej, także w sytuacji, gdy napastnicy użyli wyłącznie rąk, jest jak najbardziej zasadne.
Przywołując wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1976 r. (III KR 21/76) należy stwierdzić, że obrona konieczna to nie turniej rycerski, a tym samym osoba broniąca się przed napastnikiem ma prawo używać narzędzi niebezpiecznych do obrony koniecznej. Wyrok dotyczył użycia metalowej rurki, której użył poszkodowany broniąc się przed napastnikiem.
W innych wyrokach Sądu Najwyższego możemy przeczytać, że użycie narzędzi niebezpiecznych w celu ochrony zdrowia lub życia jest jak najbardziej zasadne. Co ważniejsze, nie ma określonej maksymalnej ilości ciosów zadanych za pomocą niebezpiecznego narzędzia w celu obrony koniecznej – jednakże w tym przypadku konieczna jest szczegółowa analiza całej sytuacji.
Podobne opinie wyrażają współczesne wyroki SN oraz Sądów Apelacyjnych, czego przykładem może być stwierdzenie, że użycie noża w obronie koniecznej nie może być traktowane jako użycie niewspółmiernego środka obrony, a użycie tego narzędzia zapewniło przewagę na bezprawnym działaniem.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2002 r. (IV KKN 289/99) wskazuje, że w obronie koniecznej można użyć dowolnych narzędzi, także niebezpiecznych, jeśli zapewniają one ochronę i bezpieczeństwo.
Podobną opinię znaleźć można w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dn. 22 listopada 2005 roku (II Aka 168/05), gdzie czytamy, że broniący się ma prawo używać narzędzi niebezpiecznych także w sytuacji, gdy napastnik nie używa takich przedmiotów. Może to być np. nóż, rurka czy inne narzędzie traktowane jako środek obrony koniecznej. Należy jednak podkreślić, że narzędzi niebezpiecznych można używać wyłącznie w uzasadnionych przypadkach i w sytuacjach, gdy nie ma innej możliwości obrony.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dn. 14 czerwca 2006 r. (II Aka 85/06) znajdujemy informację, że działający w obronie koniecznej nie ma obowiązku informowania napastnika, jakich narzędzi użyje w celu obrony, gdyż stawiałoby to napastnika w sytuacji uprzywilejowanej – napastnik nie informuje poszkodowanego, że będzie go atakował.
Przykładów potwierdzających zasadność użycia niebezpiecznych narzędzi w sytuacji obrony koniecznej jest znacznie więcej – mogą to być m.in. metalowe pałki i ostre narzędzia.
Inną kwestią jest świadomy wybór narzędzia, które zamierzamy posiadać przy sobie na wypadek zagrożenia.
Najważniejsze jest to, aby były to narzędzia, które można posiadać legalnie. Co prawda w przypadku obrony koniecznej dopuszczalne jest użycie każdego przedmiotu niebezpiecznego i z całą pewnością nie będzie to wpływać na ocenę samej obrony, nie mniej jednak mogą pojawić się problemy wynikające z faktu, że posiadamy przedmioty, które w świetle ustawy są bronią. Inaczej rzecz ujmując, posiadanie przy sobie kasetu czy imitacji kija bejsbolowego jest równoznaczne z wykroczeniem, jednakże jeśli jest to broń palna – popełniamy przestępstwo, za co grozi kara pozbawienia wolności do 8 lat.
Decydując się na jedno narzędzie niebezpieczne, które zamierzamy nosić w przypadku obrony koniecznej, warto zadbać o to, aby było to rozwiązanie jak najmniej śmiercionośne.
Przykładem może być tutaj nóż, pałka teleskopowa i gaz pieprzowy – narzędzia legalne, które można posiadać bez jakichkolwiek zezwoleń czy formalności.
Nóż jest dyskretny i przydatny, niestety, jego użycie grozi spowodowaniem śmierci, także nieumyślnej.
Pałka teleskopowa w rzeczy samej stanowi rozwiązanie zdecydowanie bezpieczniejsze – przy odpowiednim uderzeniu spowodujemy silny ból, który sparaliżuje napastnika, aczkolwiek nie pozbawi go życia. Podobne spektrum oferuje kubotan.
Najlepszą alternatywą jest gaz pieprzowy – skuteczny i nie zagrażający życiu, jego użycie nie powoduje ryzyka spowodowania trwałych obrażeń ani śmierci.
Należy także pamiętać, że w przypadku obrony koniecznej obowiązują dwie istotne kwestie:
w przypadku naruszenia zdrowia napastnika jesteśmy zobligowani udzielić mu pierwszej pomocy lub wezwać odpowiednią pomoc;
- po upewnieniu się, że zagrożenie ustąpiło, musimy wezwać policję w celu złożenia wyjaśnień.